सालकलाई ‘गौरवको प्राणी’ घोषणा गर्दै मकवानपुर

पछिल्लो समय सालकको तस्करी हुन थालेको छ । जसले गर्दा सालकहरु झन् जोखिममा परेका छन् ।तस्करीले मात्र होइन साँघुरिँदै गएको बासस्थान, वन क्षेत्रको अतिक्रमण, यसको बासस्थानमा अत्यधिक मानवीय गतिविधि र वन क्षेत्रमा भौतिक पूर्वाधार निर्माण एवं प्राकृतिक आहाराको कमी हुँदै जानुले सालक झन् लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेको डिभिजन वन कार्यालय राप्तीका प्रमुख विष्णुप्रसाद आचार्यले बताए । मकवानपुरमा रहेका चार सयवटा सामुदायिक वनमध्ये सयवटा सामुदायिक वनमा सालक फेला परेको डिभिजन वन कार्यालय हेटौँडाका प्रमुख शिव सापकोटाले बताए ।

मकवानपुरमा विगत १७ वर्षदेखि हेटौँडा उपमहानगरपालिका ६ चौघडास्थित रानी सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिले सालक संरक्षण गर्दै आएको छ । समितिले सालक भएको क्षेत्रमा मानवीय गतिविधिलाई निषेध गर्नुका साथै सालकको संरक्षण गर्दै आएको छ । विभिन्न स्थानमा फेला परेका सालकहरू संरक्षणका लागि रानी सामुदायिक वनमा ल्याएर छाड्ने गरिएको छ ।

रानी सामुदायिक वनमा अहिले ५ दर्जनभन्दा बढी सालकहरू रहेको सामुदायिक वनका अध्यक्ष विष्णुप्रसाद न्यौपानेले बताए । अन्यत्रबाट सालक ल्याएर बुझाउनेलाई रानी सामुदायिक वनले सम्बन्धित व्यक्तिलाई प्रमाण नगद पुरस्कार पनि दिने व्यवस्था गरेको छ । उक्त सामुदायिक वनमा बिरामी सालकलाई उपचार गर्नका लागि पनि केज बनाइएको छ । उक्त सामुदायिक वन समूहले मात्र संरक्षण गर्दै आएको सालकको अब जिल्लाको सबै क्षेत्रले संरक्षण अभियान चलाउने डिभिजन वन कार्यालयका प्रमुख आचार्यले बताए ।

‘सालकको संरक्षणको अवस्था, बासस्थान, पारिस्थिकीय प्रणालीको ज्ञानमा अभिवृद्धि गर्ने, सालकको अवैध चोरी, सिकारी तथा व्यापार नियन्त्रण गर्ने, बासस्थानको संरक्षणका लागि खोजी एवं व्यवस्थापन गर्ने, स्थानीय जनताको उत्तरदायित्वको वृद्धि गर्नेजस्ता कार्यहरू अगाडि बढाउने योजना रहेको छ‚’ उनले भने । सालकलाई जिल्लाकै गौरवको प्राणी घोषणापश्चात यसको संरक्षणमा तीव्रता आउने दाबी गरिएको छ ।

राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐनले सालकलाई संरक्षित वन्यजन्तुको सूचीमा राखेको छ । यो वन्यजन्तुले घमाइलो र जुका नलाग्ने ठाउँमा बासस्थान बनाउने विज्ञहरू बताउँछन् । समुद्र सतहबाट करिब दुई हजार मिटरसम्मको उचाईसम्ममा सालक पाइने ग्रिनहुडका अनुसन्धानकर्ता कुमार पौडेल बताउँछन् ।

झट्ट हेर्दा न्याउरी मुसाजस्तो देखिने यो स्तनधारी जीवको शरीरभरि बाक्लो र कडा कत्ला (खबटा) हुन्छ । सालकको पेट, मुख र खुट्टाका भित्री भागबाहेक शरीरको सम्पूर्ण भाग कडा खबटाले ढाकिएको हुन्छ । यो पुच्छरको सहायताबाट रूखको हागामा झुन्डिन सक्ने विज्ञहरू बताउँछन् । सालकको दाँत नभए पनि यसले ६० देखि ७० सेन्टिमिटरसम्म फैलन सक्ने जिब्रोको सहायताले किरा/कमिलालगायत जीवहरू खान सक्छ ।

माटोसँग मिल्दोजुल्दो रंग हुने सालक आहाराको खोजीमा रातमा मात्र निस्कने विज्ञहरू बताउँछन् । खतराबाट बच्नका लागि भकुन्डोको आकारमा मुख केन्द्रमा पारेर गुजुल्टिएर बस्‍ने यो जीवको माग चीन, भियतनाममा औषधि बनाउन र मासु उत्पादनका लागि हुने भएकाले चोरी सिकारीसमेत हुने गरेको छ ।

यसको शरीरमा हुने खबटा बुलेट-प्रुफ ज्याकेट तथा उच्च कोटीको टाँक बनाउन र महँगा सौन्दर्यका सामग्री बनाउन प्रयोग हुने गरेको पौडेलले बताए ।

किसानको साथी मानिने सालकले एक दिनमा दुई लाख ३० हजार र वर्षमा करिब सात करोडसम्म कमिला र धमिरा खाने उनले बताए ।

राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२९ अनुसार सालक मार्ने, खरिदबिक्री गर्ने वा ओसारपसार गर्ने व्यक्तिलाई पाँच लाखदेखि १० लाख रूपैयाँसम्म जरिवाना वा पाँच वर्षदेखि १५ वर्षसम्म कैद वा दुवै सजाय हुन सक्ने व्यवस्था छ ।